Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Ψηλά στον Ορεινό Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας, υπάρχει ένας εγκαταλειμμένος οικισμός με χαλάσματα, μιας πρώην κοινότητας που έχει ιστορική ύπαρξη στον χώρο από τα Βυζαντινά-τουλάχιστον-χρόνια.
Πάντα λεγόταν Δρομίστα, ποτέ δεν πήρε άλλο όνομα, όπως συνέβη με πολλά χωριά της περιοχής και γενικότερα της Ελλάδας, μετά την απελευθέρωση που έφερε ο ξεσηκωμός των προγόνων μας πριν 200 χρόνια.
Την πρωτοσυναντούμε στα Τουρκικά κιτάπια που οι κατακτητές ξεκίνησαν να καταγράφουν την περιοχή, για φορολογικούς λόγους, από το 1514 μ.Χ.
Για την ακρίβεια στο: 367 Numarali. Muhâsebe-İ Vilâyet-İ Rûm–ili Defteri. ile 101, 114 ve 390 Numarali İcmâl. Defterleri ( 920-937 / 1514-1530 ), Ankara 2007.
Σαυτό το αρχείο αναφέρεται η Δρομίστα 2 φορές, την πρώτη ως: [Dromişte k.], bk. Zrovişte k., Valtoz, Angeli–kasrı kz. και την δεύτερη ως: Zrovişte [Dromişte]108 k., Valtoz, Angeli–kasrı kz.: 9
(για όλα τα χωριά του Βάλτου διαβάστε εδώ: https://www.gefyravergas.gr/2022/02/500.html )
Φυσικά η Δρομίστα αναφέρεται και στις επόμενες Τουρκικές απογραφές του 1645, 1711 και επόμενες, μάλιστα με τα ονόματα των κατοίκων (των αρχηγών της κάθε οικογένειας και σε περίπτωση θανάτου του, το όνομα της χήρας). Και φυσικά με τους πολλούς φόρους που επιβαρύνονταν…
Μετά την απελευθέρωση εμφανίζεται για πρώτη φορά, στην πρώτη απογραφή του Καποδίστρια, στις «Στατιστικαί Παρατηρήσεις 1828, 1829 και 1830». Στον πίνακα 43, η Δρομίστα αποτελείται από 7 οικογένειες. Και οι 7 έχουν ιδιοκτησία, συνολικά κτήματα καλλιεργήσιμα ξερικά 190 στρέμματα, κτήματα ακαλλιέργητα ξερικά 112 στρέμματα.
Τα χρόνια πέρασαν, πολλά γεγονότα έγιναν στην περιοχή, και κάποια στιγμή πριν 100-120 χρόνια έφθασε στον Ορεινό Βάλτο η φωτογραφία!
Περιπλανώμενοι φωτογράφοι από τις πόλεις τριγύριζαν στα χωριά, φωτογράφιζαν μπροστά σε έναν ασβεστωμένο τοίχο, άνδρες κυρίως, για να τους βγάλουν φωτογραφίες για ταυτότητες, ώστε να μπορούν να πάνε «παρακάτω» στον Καρβασαρά, στο Βραχώρι και μέχρι το Μεσολόγγι, εκεί για πολύ σοβαρές υποθέσεις τους.
Σταθμοί Χωροφυλακής στην περιοχή υπήρχαν στο Χαλκιόπουλο (Παλιό), στον Εμπεσό και στην Δούνιστα (Σταθάς).
Εκεί έβγαζαν τις ταυτότητες τους, όταν σε μια βδομάδα ξαναπέρναγε ο φωτογράφος και έφερνε τις φωτογραφίες τους «από μέσα».
Σιγά σιγά στα χωριά κάποιοι, συνήθως νέοι άνθρωποι, (το ίδιο συμβαίνει και τώρα με τα…κινητά, οι παλιότεροι δεν προχωράνε στην επανάσταση της τεχνολογίας…) έκαναν «παραπέρα», δούλεψαν και με οικονομία που έκαναν αγόρασαν μια φωτογραφική μηχανή και γυρίζοντας στον τόπο τους ξεκίνησαν την νέα αυτή τέχνη.
Χάρις σ’ αυτούς τους πρωτοποριακούς ανθρώπους έχουμε τις παλιές φωτογραφίες των παππούδων και των «παλιών καλών ημερών».
Συνήθως ένας φωτογράφος κάλυπτε και τα γύρω χωριά, και το επάγγελμα αυτό του έδινε-όχι τρελά ποσά βέβαια-εισόδημα για να ζήσει την οικογένειά του.
Κάποιοι από αυτούς τους φωτογράφους είχαν έμφυτο ταλέντο και κλίση στην φωτογραφία. Χωρίς ποτέ να την σπουδάσουν και χωρίς ποτέ να έχουν διαβάσει σχετικά βιβλία. Όλα τα έκαναν εμπειρικά, ταχύτητες, διαφράγματα και ASA, τα «έπαιζαν» με κλειστά μάτια!
Έμαθαν μόνοι τους στην πράξη, φωτογραφίζοντας, αποτυγχάνοντας, «καίγοντας» τα φιλμ, και ακούγοντας τα…παράπονα πολλών ότι δεν τους έκαναν «όμορφους» στην φωτογραφία, στο τέλος έγιναν γνώστες σαν να είχαν αποφοιτήσει από ειδικά Πανεπιστήμια!
Έγιναν περιζήτητοι σε κάθε κοινωνικό συμβάν στα χωριά τους και στα διπλανά, σε αρραβώνες, γάμους, βαφτίσια, πανηγύρια και «κουρμπάνια»! (σε κηδείες δεν συνηθιζόταν η φωτογράφιση, εκτός κι αν ο πεθαμένος ήταν κάποιος «μεγάλος» της πολιτικής ή της εκκλησίας).
Θυμάμαι στην αρχή της δεκαετίας του 1960 ένας φωτογράφος πηγαινοερχόταν, της Παναγίας στις 15 Αυγούστου, από το πανηγύρι της Πετρώνας σε αυτό της Αλευράδας, (μια ώρα ποδαρόδρομο) για να βγάζει φωτογραφίες τις παρέες που χόρευαν πίνοντας…ζεστή μπύρα!
(όταν μετά μια εβδομάδα τους έψαχνε για να τους δώσει τις φωτογραφίες και να πληρωθεί 3 δραχμές την μία, δεν τις έπαιρναν γιατί ήταν «κουνημένες» καθώς ο φακός τους έπιανε στα «χοροπηδήματα» και οι ταχύτητες των μηχανών ήταν μικρές και ειδικά αν ό χορός γινόταν κάτω από τον ίσκιο πουρναριών ή σε προχειροφτιαγμένα «τσατούρια» με φτέρες μόνο για το πανηγύρι, οι φωτογραφίες βγαίνανε σκοτεινές…)
Η Δρομίστα ήταν από τις πολύ «τυχερές» κοινότητες που εκεί γεννήθηκε ο Θωμάς Παππάς του Οδυσσέα, ο άνθρωπος που έγραψε με την φωτογραφική του μηχανή την ιστορία του χωριού του και όχι μόνο.
Χάρις σ’ αυτόν και τις φωτογραφίες που άφησε κληρονομιά στον τόπο, διασώθηκαν ανεπανάληπτες στιγμές του χωριού, των κατοίκων, των εθίμων, των σχολείων και πολλών γεγονότων που συνέβησαν τα χρόνια που το χωριό έσφυζε από ζωή.
Οι καιροί άλλαξαν ραγδαία μετά την δεκαετία του 70, οι δρόμοι που ανοίχτηκαν για να φέρουν την πρόοδο πήραν τους νέους μακριά…
Το χωριό σιγά-σιγά ερήμωσε και αν δεν υπήρχε το φωτογραφικό υλικό του Θωμά, κανείς δεν θα ήξερε σήμερα την Δρομίστα…
Είναι αξιοθαύμαστο πως αυτός ο άνθρωπος δημιούργησε φωτογραφίες που σου «μιλάνε»-αυτό κυριολεκτικά-καθώς με την πρώτη ματιά που τις κοιτάζεις, διακρίνεις βάθος αισθημάτων, που πηγάζει από τις ψυχές των ανθρώπων μιας άλλης εποχής.
Κάθε φωτογραφία του είναι μια ολόκληρη ιστορία του παρελθόντος που βγαίνει στο φως, και τόμοι βιβλίων μπορούν να γραφτούν από αυτές!
Ο εξαιρετικός συνομήλικός μου καλλιτέχνης, που έχει δημιουργήσει παγκοσμίου φήμης γλυπτά, ο Άγγελος Παναγιωτίδης, με ρώτησε ποια φωτογραφία από τις 50 που εκθέτονται σε μεγάλες διαστάσεις διάσπαρτες στον χώρο, με εντυπωσίασε.
Η πρώτη μου απάντηση ήταν «όλες», αλλά αυτός επέμεινε «ποια από όλες;»
Ένοιωσα πολύ δύσκολα και «στριφογύρισα», νοιώθοντας ότι όποια κι αν πω θα είναι αδικία για τις υπόλοιπες.
Με κοιτούσε με διεισδυτική επίμονη ματιά και «ομολόγησα» με σιγανή φωνή, η νούμερο 20, με τίτλο «Η ώρα του φαγητού».
Γύρισε το κινητό του και μου έδειξε αυτή την φωτογραφία, που και αυτόν τον εντυπωσίασε η «ευτυχισμένη φτώχεια» της πολύτεκνης μάνας, που έχει στρώσει το καρό τραπεζομάνδηλο πάνω στο τσόλι από τραγόμαλο στο σανιδένιο πάτωμα και ταΐζει τα παιδιά της, το φτωχικό τους δείπνο σε αλουμινένια πιάτα…
Φωτογραφίες σαν αυτή, είναι σχεδόν το σύνολο της έκθεσης και «εκτυπώνονται» στο μυαλό και την καρδιά όποιου τις αντικρύσει.
Σε κάθε γωνιά του χωριού, μπροστά και γύρω από την εκκλησία του Αι Νικόλα και του ανακαινισμένου παλιού σχολείου, μέσα σε πλαίσια από «σκιζάρια», 50 παλιές φωτογραφίες θα περιμένουν τις επόμενες μέρες, μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου τους περαστικούς, για να σταθούν για λίγα λεπτά και να πάρουν μια «ανάσα» ανάμνησης από το παρελθόν του τόπου.
Οι άξιοι γιοί συνεχιστές της τέχνης του πατέρα τους Θωμά, ο Δημήτρης και ο Γιάννης, διοργάνωσαν την σπουδαία αυτή έκθεση φωτογραφιών, όχι σε μια αίθουσα τέχνης με άπλετο τεχνητό φωτισμό, αλλά στο φυσικό περιβάλλον όπου τραβήχτηκαν, πριν 60-70 και κάποιες ακόμα παραπάνω χρόνια. (ο Θωμάς άρχισε να φωτογραφίζει στην Δρομίστα από το 1947).
Πολύς κόσμος ήρθε από παντού στο χωριό, με μεγάλο ποσοστό νέων ανθρώπων και ο τόπος «ζωντάνεψε». Καθώς από τις έξι και κάτι το απόγευμα της Πέμπτης 14 Αυγούστου, παρέες περιηγούνταν στα δρομάκια. Πέρα μέχρι την εκκλησία της Παναγίας και το παλιό νεκροταφείο, έως κάτω στον κατήφορο για τον Θύαμο. Στην οδό «Κοκορόσκου», όπως την ονόμασε ο μοναδικός κάτοικος του χωριού ο Παύλος, που ενστικτωδώς «πελεκάει» πέτρες του τόπου και από μέσα τους «ξεπηδούν» πρωτόγονες μορφές ανθρώπων και ζώων, ο Παύλος ξανα-ξεκινάει την γλυπτική από το μηδέν, όπως ξεκίνησε πριν 20-30 χιλιάδες χρόνια και έφθασε στις σημερινές ποικίλες τεχνοτροπίες εικαστικής έκφρασης.
(έργα του Παύλου Κοκορόσκου έχουν εκτεθεί μέχρι τώρα σε 2 εκθέσεις, στο Αγρίνιο και την Αμφιλοχία. Σχετικά μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://www.agrinionews.gr/stin-gkaleri-taxideyoysa-ekthesi-glypton-payloy-kokoroskoy/ και εδώ: https://www.agrinionews.gr/egkainiastike-i-proti-ekthesi-ton-aitoloakarnanon-eikastikon-stin-amfilochia-foto/ )
Στο προαύλιο της εκκλησίας του Αι Νικόλα τοποθετήθηκαν πολλές καρέκλες που-απρόσμενο-γέμισαν από τους τουλάχιστον 200 επισκέπτες, με πολλούς να κάθονται στους γύρω τοίχους ακόμα και όρθιοι στον δρόμο!
Από τον Δήμο Αμφιλοχίας στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο κύριος Κωνσταντίνος Γαλάνης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Αθλητισμού, Αλληλεγγύης & Κοινωνικών Υποθέσεων του Δήμου ο οποίος συνεχάρη τους δημιουργούς της έκθεσης.
Πάνω στο με λευκό τραπεζομάντηλο καλυμμένο τραπέζι, μπροστά από τις συντονίστριες/ομιλήτριες και ομιλητή της εκδήλωσης, δέσποζαν δυο γλυπτά, προσφορά του καταξιωμένου καλλιτέχνη κ. Άγγελου Παναγιωτίδη. Δύο ορειχάλκινες ελιές, η μία με σκάλα ακουμπισμένη στον κορμό της. Πρόκειται για έργα που έχουν αποσπάσει βραβεία όπου κι αν παρουσιάστηκαν.
(Ο καλλιτέχνης πρόσφατα βραβεύτηκε στην Αμφιλοχία στα εγκαίνια της έκθεσης των 55 Αιτωλοακαρνάνων εικαστικών, μπορείτε να δείτε εδώ: https://www.agrinionews.gr/egkainiastike-i-proti-ekthesi-ton-aitoloakarnanon-eikastikon-stin-amfilochia-foto/ )
Η συντονίστρια κυρία Ελένη Μακρυγιώργου καλωσόρισε όλους και ευχαρίστησε όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της έκθεσης.
Πληροφόρησε για την διάρκεια της εκθέσεως, (έως 15 Σεπτεμβρίου) και σύστησε στο κοινό τους εισηγητές της εκδήλωσης, τον κύριο Γιάννη Γρηγορίου και τον Πανεπιστημιακό καθηγητή που γεννήθηκε στην Δρομίστα όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα, κύριο Παναγιώτη Σκαλτσή.
Ο κύριος Γρηγορίου δεν μπόρεσε λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων να παραβρεθεί και την εισήγησή του με θέμα την ασπρόμαυρη φωτογραφία την ανάγνωσε η κυρία Κλειώ Γιαννούκου, φοιτήτρια του Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Ακολούθησε η «ζωντανή» ομιλία-καταγραφή της παλιάς ζωής του χωριού-από τον ομότιμο καθηγητή Θεολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κύριο Παναγιώτη Σκαλτσή.
(σε μια από τις φωτογραφίες του Θωμά Παππά, εικονίζεται ο τωρινός καθηγητής, σαν μαθητής του σχολείου Δρομίστας το μακρινό 1965…)
Καλησπέρισε και ξεκίνησε την ομιλία του με τα λόγια:
«Καλησπέρα και καλώς ήρθαμε όλοι στον ωραίο αυτό τόπο. Πραγματικά δεν περίμενα αυτήν την ωραία εικόνα με φόντο το πράσινο, τα δένδρα, να έχουμε μπροστά μας την εικόνα, την φωτογραφική εικόνα της ιστορίας του τόπου μας. Είναι πολύ συγκινητικό και πάρα πολύ ενδιαφέρον. Αισθάνομαι πολύ χαρά αγαπητοί μου, μικροί και μεγάλοι, που η Παναγία οδήγησε τα βήματά μας στην ωραία αυτή συνάντηση.
Η συνάντηση αυτή είναι μια ευκαιρία για να αναβιώσουμε μνήμες, μνήμες εμπειριών, μνήμες γεγονότων, μνήμες του τόπου».
Μίλησε ο καθηγητής για τα παλιά τα χρόνια που οι αξίες είχαν «αξία» και που οι άνθρωποι είχαν «λόγο» που τον κρατούσαν.
Μίλησε για το σχολείο, τους συμμαθητές του και τους δασκάλους του με τα ονόματά τους.
Και για τον Κυριακάτικο εκκλησιασμό των μαθητών όπου τους οδηγούσε ο δάσκαλος, ξεχασμένη πλέον συνήθεια…
Ξαναθύμισε παλιές ιστορίες, χαμένες στο μακρινό παρελθόν που σήμερα ακούγονται σαν παραμύθια, αλλά τότε ήταν πολύ σοβαρά πράγματα και συνέβησαν πραγματικά.
Σε μια εποχή που δεν υπήρχε στο χωριό φως, νερό, δρόμος και ούτε ένα ποδήλατο…
Μίλησε για τρεις παλιούς ανθρώπους του χωριού, αυτόν που πολέμησε στον πόλεμο του 1912-13, τον μπάρπα Ηλία, που διηγούνταν για την μάχη στον Λαχανά όπου έλαβε μέρος. (διεξήχθη στις 19-21 Ιουνίου το 1913 μεταξύ Ελληνικών και Βουλγαρικών δυνάμεων κατά την διάρκεια του 2ου Βαλκανικού πολέμου).
Μίλησε και για τον μπάρπα Λάμπρο τον Στασινό που πολέμησε στην Μικρά Ασία.
Ακόμα για τον παπά του χωριού, τον παπά Υάκινθο που δεν ήξερε γράμματα, αλλά ήξερε τα της εκκλησίας, αυτός-είπε ο ομιλητής-μας βάπτισε, πάντρεψε πολλούς, πήγαινε στα σπίτια, ήταν πρότυπο ιερέα όπως μας τον έμαθαν τα σχολικά βιβλία…
Μίλησε για τον φωτογράφο τον Θωμά, που ήταν «εύχαρις άνθρωπος», πάντα με χαμόγελο, ευπρέπεια και αγάπη!
Και ακόμα, πέρα από τα κοινωνικά του προσόντα, ήταν ένας φτασμένος επαγγελματίας φωτογράφος και την τέχνη του την κρατούν επάξια τα παιδιά του, καθώς αυτός ήταν ο πρώτος δάσκαλός τους! Ήταν φωτογράφος για όλη την περιοχή, όχι μόνο στο χωριό του. Διέσωσε με τις φωτογραφίες του το παρελθόν, όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και τη φύσης και τις αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες και μοναδικές ικανότητες των ανδρών και των γυναικών.
Όπως όργωμα, αλώνισμα, άρμεγμα, κοπάνισμα, πλύσιμο στην νεροτριβή, βόσκημα των προβάτων και για να μην πάει ο χρόνος…χαμένος γνέσιμο μαλλιού και πλέξιμο μάλλινων τσουραπιών και φανελών για όλη την οικογένεια και τόσα άλλα-ξεχασμένα- πλέον…
Ξαναθύμισε τα πανηγύρια και τα γλέντια της παλιάς εποχής, ο οξυδερκής καθηγητής με χαμόγελο και λεπτό χιούμορ, διηγούμενος ιστορίες, όπως αυτή με το ελικόπτερο, που πήγε κάποτε να παραλάβει ασθενή από το χωριό και έχασε τον δρόμο του…
Και πως να μην τον χάσει, μέσα στον ξακουστό καταπράσινο από τα δάση «Βάλτο», που κανείς επίδοξος κατακτητής για πολλούς αιώνες δεν μπορούσε να διασχίσει!
Τον καθηγητή θερμά χειροκρότησαν όλοι οι παραβρισκόμενοι στην εκδήλωση.
Η συντονίστρια κυρία Ελένη κάλεσε τον γιό του Θωμά Παππά τον Δημήτρη να χαιρετίσει την εκδήλωση.
Εκείνος πήρε το μικρόφωνο και με το εκφραστικό του χαμόγελο στο πρόσωπό του μίλησε με λίγα λόγια για τον πατέρα του και την ιδιαίτερη αγάπη του-μία από τις «τρέλες» του-για την φωτογραφία.
Μίλησε για εκείνον, το πως ξεκίνησε το 1947 και το πως εμφάνιζε τα πρώτα του φιλμ στην Άρτα. Μετά λίγα χρόνια στην Λευκάδα έμαθε από επαγγελματία φωτογράφο την τέχνη της εμφάνισης των φωτογραφιών.
Ερχόμενος όμως στο χωριό που δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, άρχισε να «στύβει» το κεφάλι του για να ανακαλύψει από μόνος του και χωρίς καμία βοήθεια, πατέντες για να αναπληρώσει την τεχνολογία των σκοτεινών θαλάμων…
Χρησιμοποιούσε λάμπες πετρελαίου, το σεληνόφως, για φως την αχνή καύτρα από το τσιγάρο, για να μην «κάψει» το ευαίσθητο φωτογραφικό χαρτί και τα φίλμ…(οι παλιοί φωτογράφοι όταν έβαζαν φιλμ στην μηχανή τους σκεπάζονταν με μια φλοκάτη, μέσα σε σκοτεινό δωμάτιο…).
Η συντονίστρια με πολύ ευγενικό λόγο έκλεισε την εκδήλωση, αφού ευχαρίστησε τον γλύπτη κύριο Άγγελο Παναγιωτίδη για την προσφορά δυο έργων του στην έκθεση φωτογραφίας. Ακολούθως ευχαρίστησε όλους όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίησή της.
Παρότρυνε τους επισκέπτες να συνδιαλλαγούν με τις φωτογραφίες που βρίσκονται στον χώρο. Παρακάλεσε όποιον επιθυμεί να γράψει τις εντυπώσεις του στο βιβλίο επισκεπτών της έκθεσης, η γνώμη σας είπε, θα μας βοηθήσει για επόμενες εκθέσεις. Και πρόσθεσε ότι ο Βάλτος τις χρειάζεται!
Οι επισκέπτες την επόμενη μια τουλάχιστον ώρα περιηγήθηκαν την έκθεση, είδαν τις παλιές φωτογραφίες και από ειδική προβολή σε οθόνη, μίλησαν με «παλιούς» που κάποιοι από αυτούς εικονίζονται και στις φωτογραφίες της έκθεσης.
Όπως ο Σπύρος Μπορμπότσιαλος που εικονίζεται φωτογραφισμένος πριν 60 και περισσότερα χρόνια -δεν θυμάται πότε-στην φωτογραφία νούμερο 50 με τίτλο «Στο πεζούλι της Παναγίας» μαζί με την παρέα του.
Είναι ο μόνος που απέμεινε από τους επτά άνδρες…Ο μεσαίος στην φωτογραφία πέθανε πρόσφατα στα 105 του χρόνια…Ο θάνατός του, περιτριγυρισμένος από συγγενείς και φίλους, θυμίζει τα γραφτά του Νίκου Καζαντζάκη…
Στους επισκέπτες προσφέρθηκαν άφθονα κρύα νερά, αναψυκτικά, κρασί και πολλών ειδών νόστιμες πίτες και ένα μεγάλο ταψί με ραβανί!
Την επόμενη ημέρα Παρασκευή στις 15 Αυγούστου, πολλοί κάτοικοι των γύρω χωριών παρακολούθησαν την εορταστική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό της Παναγίας στη Δρομίστα και ακολούθησε γλέντι με όργανα και χορούς, όπως τα παλιά τα ωραία χρόνια, στο πλακόστρωτο προαύλιο του Αι Νικόλα.
Ο τοπικός καλλιτέχνης του χωριού Παύλος, ξενάγησε επισκέπτες στα πέτρινα έργα του στην αυλή του σπιτιού του, εξηγώντας τι είναι αυτό που «έβγαλε» μέσα από την πέτρα!
Α.Κ.Κ.
agrinionews.gr
