Αν προσπαθήσει κανείς να εξηγήσει σε έναν ξένο -ή σε έναν μεγαλύτερο σε ηλικία- τι είναι ο φασαίος, η απάντηση συχνά αποτελεί μείξη κάποιων παραδειγμάτων γνωστών του, κινήσεων των ώμων και έναν αναστεναγμό που κλείνει με τη φράση: «Πρέπει να τον δεις για να καταλάβεις». Ο λόγος ανυπαρξίας μιας ξεκάθαρης, μονολεκτικής απάντησης είναι ότι ο φασαίος και η φασαία δεν είναι απλώς μια περσόνα, ούτε ένας κλασικός τύπος της λαϊκής κουλτούρας.
Είναι ένα υβρίδιο ύφους, συμπεριφοράς και κοινωνικής τοποθέτησης. Είναι ο άνθρωπος που ίσως «το παίζει», που «το έχει», που δεν το εξηγεί, αλλά το δείχνει.
Οδηγίες συναρμολόγησης
Μα, τι εστί όμως τελικά φασαίος; Κάπου χαμένο στη λαγουδότρυπα του YouTube, υπάρχει ένα τραγούδι του ελληνικού συγκροτήματος N’Cheezed ονόματι «Φασαία». Εκεί περιγράφεται με χιούμορ, αλλά και με αντιστοίχιση στην πραγματικότητα, αυτή η κοινωνική ομάδα, που σήμερα είναι πανταχού παρούσα. Οι στίχοι λένε: «Σαν τον Ποσειδώνα, με χαίτη τα μαλλιά, σαλβάρι παντελόνι και χελιδόνι τατουάζ, στη Βαλτετσίου φιγουρίνι. Τη βρίσκει με τις τέχνες, τα αθλήματα και τα πολιτικά, τις νύχτες πίνει μπίρες στα παγκάκια…Το μαλλί σου τιρκουάζ, τώρα κράζεις το κορσάζ της κοπελιάς από το Γκάζι και περήφανα στα Εξάρχεια γυρνάς». Το βιντεοκλίπ του τραγουδιού κλείνει με την ατάκα μιας φασαίας στον μανάβη της: «Μήπως έχετε αβοκάντο;». Μπορεί, λοιπόν, το τραγούδι να περιέχει κάποιες μικρές υπερβολές, ωστόσο περιγράφει αναλυτικά και με μεγάλη πιστότητα την ομάδα αυτή που ξεφύτρωσε την τελευταία πενταετία και μας προκαλεί συχνά την απορία: «Τι την καθιστά τόσο δημοφιλή;».
Ο φασαίος ή η φασαία δεν είναι παρά μία ακόμα τάση της εποχής, όπως κάποτε ήταν οι emo που φορούσαν μόνο μαύρα και λάτρευαν το καθετί νωχελικό, όπως οι ποζεράδες που ακόμα και οι κάλτσες τους έπρεπε να είναι κάποιου συγκεκριμένου brand ή όπως ακόμα παλαιότερα τα παιδιά των λουλουδιών. Η διαφορά των φασαίων είναι ότι θα έκαναν τα πάντα για να ακολουθήσουν τη «φάση». Αρκεί μια βόλτα στα πλακόστρωτα δρομάκια ενός νησιού ή χωριού στην Πελοπόννησο, σε ένα σκιερό καφενείο στο Κουκάκι, στα Εξάρχεια και τα Πετράλωνα ή στην πλατεία Ναυαρίνου και τα σκαλάκια της Ασκληπιού, για να καταλάβουμε. Ενα τέλεια στριμμένο τσιγάρο, ένα κομψό αλλά πολύχρωμο πουκάμισο, ένας μετρημένος βηματισμός – αυτός είναι ο φασαίος. Εκφράζεται με στυλ και άγραφους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς.
Ο φασαίος είναι μια πολιτισμική φιγούρα που ξεπερνά τα όρια της μόδας ή του lifestyle. Είναι ένα σύμβολο. Ενας τρόπος ύπαρξης. Ο όρος προέρχεται από τη λέξη «φάση», υπονοώντας κάποιον που είναι «μέσα στη φάση» – ή που μάλλον προσπαθεί υπερβολικά να είναι. Με τα χρόνια, ο όρος πήρε πιο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και σήμερα περιγράφει μια ιδιαίτερη μορφή στυλιστικής και κοινωνικής υπερβολής. Για να κατανοήσει κανείς όμως καλύτερα τον φασαίο ως κοινωνικό φαινόμενο, πρέπει να δει πού κινείται.
«Ανισόπεδη Ντίσκο» και μπίρα περιπτέρου
Η χωρική του παρουσία, δηλαδή τα μαγαζιά, τα καφενεία, τα στέκια του δρόμου, τα οποία είναι βασικό κομμάτι της φασεϊκής κουλτούρας. Ο φασαίος αγαπά τα μαγαζιά όπου δεν υπάρχουν καρέκλες για όλους. Οχι επειδή δεν θέλει να κάτσει, αλλά επειδή η «όρθια φάση» είναι το απόλυτο σκηνικό για επίδειξη παρουσίας, στυλ και κινήσεων. «Six Dogs», «Juan Rodriguez» στο κέντρο, «Chelsea Hotel» στο Παγκράτι, «Easy Tiger» στον Υμηττό, «Ραφίκι» και «Συντρίμμι» στον Βοτανικό, Μεταξουργείο και αμέτρητα παγκάκια με την κλασική περιπτερόμπιρα στην Αγία Παρασκευή, στα Εξάρχεια, στο Μοναστηράκι και τα Πετράλωνα. Κοινό χαρακτηριστικό: ποτό στο χέρι, μουσική που περιλαμβάνει Μαρίνα Σπανού, Σκιαδαρέσες, Μελεντίνη και Pan Pan με τον ύμνο του φασεϊσμού «Ανισόπεδη Ντίσκο», sneakers που δεν πατούν καλά κάτω από τον τόσο κόσμο και μια αίσθηση χαλαρότητας.
Ο φασαίος δεν απορρίπτει όμως και το καφενείο. Το αγκαλιάζει – αρκεί αυτό να έχει σωστό φωτισμό, ψαγμένο freddo και να μπορεί να σηκώσει ένα boomerang στο Instagram. Μιλάμε για τα «νεοκαφενεία» ή αλλιώς «καφέ-μπαρ», με ρετρό στοιχεία αλλά σύγχρονη αισθητική. Μικρά cafés με «παλιά καρέκλα αλλά και αφρόγαλα αμυγδάλου» και clientele με vintage παντελόνια και τσάντες tote, να πίνουν espresso και να σχολιάζουν τα stories τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πολλοί πελάτες που συχνάζουν στο «Chelsea Hotel», ένα από τα αγαπημένα νυχτερινά στέκια πολλών Αθηναίων, μεταξύ τους και αρκετών φασαίων.
Το μαγαζί αποτελούσε πάντοτε την κορυφαία επιλογή των νέων της πόλης λόγω της χαλαρής ατμόσφαιρας, της casual αισθητικής και του φιλόξενου προσωπικού που σου έδινε την αίσθηση ότι ανήκεις σε μια μεγάλη παρέα. Ωστόσο, όπως μας λέει η Νεφέλη, η οποία εργάζεται εκεί ως σερβιτόρα, τα τελευταία λίγα χρόνια όλο και περισσότεροι φασαίοι κάνουν την εμφάνισή τους στο μαγαζί. «Συχνά έρχονται κυρίως για το story (την ανάρτηση στο Instagram) και είναι κατά κάποιον τρόπο πιο κυριλέ. Κοπέλες με τακουνάκι και slickback κοτσίδα, αγόρια με πουκαμισάκι με σχεδόν πάντα ανοιχτά τα δύο πρώτα κουμπιά».
Στα πανηγύρια για τη φάση
Ο φασαίος δεν περιορίζεται όμως μόνο σε μια συνοικία ή σε ένα είδος μαγαζιού. Είναι παντού, ή όπου τουλάχιστον τον καλεί η φάση και όπου ο ίδιος μπορεί να δηλώσει την ύπαρξή του – με το βλέμμα, το outfit, το story ή απλώς την παρουσία του. Τα τελευταία τρία χρόνια, λοιπόν, ο φασαίος μεταναστεύει κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες στα νησιά, όπου επισκέπτεται τουλάχιστον 3-4 πανηγύρια, καθώς και Rudu Fest στην Αμοργό, Tsoula Fest στην Αστυπάλαια, Helmos Mountain Festival στα Καλάβρυτα και δεκάδες τοπικές γιορτές και μαζώξεις σε πλατείες χωριών και νησιών με παραδοσιακή μουσική – η οποία σταδιακά εκσυγχρονίζεται.
Αρκεί μια γρήγορη αναζήτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να δει κανείς αμέτρητα stories από συρτό στα δύο σε κάποιο νησί των Κυκλάδων και φυσικά στην Ικαρία, η οποία έχει μετατραπεί σε βασικό και κορυφαίο προορισμό όλων όσων θεωρούν τον εαυτό τους αξιοπρεπή φασαίο. Και φυσικά, αν ρωτήσεις γιατί επισκέφτηκαν το νησί, οι περισσότεροι θα απαντήσουν «για τα πανηγύρια».
Η Ικαρία αποτελούσε κάποτε έναν εναλλακτικό προορισμό για όσους ήθελαν να ξεφύγουν από τη φασαρία και την πολυκοσμία των άλλοτε κλασικών κυκλαδίτικων επιλογών, όπως η Νάξος, η Πάρος, η Σαντορίνη, η Μύκονος και η Τήνος. Σήμερα βέβαια η Ικαρία κάθε άλλο παρά εναλλακτική λέγεται. Αμέτρητοι φασαίοι την επισκέπτονται τα τελευταία χρόνια και παρευρίσκονται κάθε βράδυ και σε ένα διαφορετικό πανηγύρι. Η «φάση» είναι σαγιονάρα, ακριβό πουκαμισάκι και φούστα, ικαριώτικος μέχρι να μην αντέχουν άλλο τα πόδια τους και φυσικά η αέναη κατανάλωση αλκοόλ. Κάπως έτσι η Ικαρία -όπως και άλλοι νησιωτικοί προορισμοί- μετατρέπεται λόγω των πανηγυριών της σε αυτοσχέδιο, υπαίθριο nightclub στο οποίο βασιλεύει ο φασαίος, καθώς αποτελεί την πιο in τάση του καλοκαιριού του – ίσως θα λέγαμε και το αποκορύφωμα της φάσης του.
Πολλοί βλέπουν το φαινόμενο των φασαίων ως σύμπτωμα μιας κοινωνίας υπερκαταναλωτικής, με έμφαση στο φαίνεσθαι. Αλλοι τους θεωρούν αυθεντικά τέκνα της εποχής – μορφές που εκφράζουν, ίσως άθελά τους, τη σύγχυση και την αντίφαση του σύγχρονου Ελληνα: ανάμεσα στο μοντέρνο και το παραδοσιακό, στο αυθεντικό και το επιτηδευμένο. Μπορεί, λοιπόν, κανείς να γελάσει με έναν φασαίο, αλλά δύσκολα μπορεί να τον αγνοήσει. Γιατί εκεί που εμείς βλέπουμε υπερβολή, εκείνοι βλέπουν αυτοέκφραση. Εκεί που εμείς βλέπουμε δήθεν, εκείνοι βλέπουν ταυτότητα. Εν τέλει, ο φασαίος δεν είναι χειρότερος από τον χίπστερ ή τον metrosexual του παρελθόντος. Είναι απλώς πιο έντονος. Και πιο ελληνικός.
Η εξέλιξη του είδους
Ζει και αναπνέει μέσα από τη «φάση». Δεν υπάρχει χωρίς αυτήν. Πώς μας προέκυψε, όμως, και πού θα πάει αυτό;
Ο πρόγονος
Πριν από 10-15 χρόνια ήταν οι χίπστερ. Σήμερα είναι οι φασαίοι. Οι χίπστερ έχτισαν την ταυτότητά τους επιλέγοντας τα «σωστά» αντικείμενα, ενώ οι φασαίοι αγνόησαν λίγο-πολύ το «έχω» και έδωσαν βάση στο «πού βρίσκομαι». Πηγαίνουν όπου γίνεται φάση επειδή τους αρέσει να είναι εκεί, χωρίς να νοιάζονται για τους στόχους ή την ουσία αυτού όπου εμπλέκονται.
Πώς δημιουργήθηκε
Αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό προϊόν της οικονομίας της εμπειρίας (experience economy), όπου οι εμπειρίες είναι το νέο κεφάλαιο. Από τα φεστιβάλ μέχρι τα ταξίδια και τα διάφορα openings, ο φασαίος αγόρασε κυρίως την αίσθηση του «ήμουν εκεί». Δεν κυνηγά το αυθεντικό, αλλά το ορατό: μια εμπειρία που μπορεί να ανέβει στα social, να την πιάσει στο στόμα του ο κόσμος, να αφήσει ίχνος. Με τον όρο «φάση» εννοούν το coolness, την κοινωνικοποίηση, τη διασκέδαση, το να ξεχωρίζει κανείς για τις πολιτισμικές του αρετές, όχι απλώς να είναι, αλλά και να δηλώνει διαφορετικός από το κυρίαρχο ρεύμα, όποιο κι αν είναι αυτό. Η εμπειρία είναι επένδυση στον εαυτό του, ένα νέο είδος βιωμένης κατανάλωσης.
Ο μετα-φασαίος
Ο φασαίος μέχρι τώρα ήταν κατάσταση, δεν οριζόταν ούτε περιοριζόταν. Ηταν μια έννοια δυναμική. Ωστόσο, όλο και περισσότερο δείχνει να αφομοιώνεται από το ίδιο το mainstream που τόσο απεχθάνεται. Στη φάση που τον «προσθέτουν σαν τρουφόλαδο ακόμα και στα λάχανα», ο φασαίος βρίσκεται σε διαδικασία μετεξέλιξης. Το κοινωνικό φαινόμενο που συνδυάζει επιφάνεια και αυτοπροβολή δείχνει σημάδια κορεσμού και ίσως οι μετα-φασαίοι να μην έχει νόημα να τρέχουν πίσω από τη φάση, αλλά να την εφεύρουν οι ίδιοι.
Το ταγάρι μου είναι Balenciaga
Συμβολισμοί που χτίζουν μια εικόνα που φωνάζει «είμαι ψαγμένος», εκπέμπει άποψη, εκφράζει χαλαρότητα και αυτοπεποίθηση. Παρά την επιμονή του να πηγαίνει στα πανηγύρια, ο φασαίος είναι πάντα στην πένα, αλλά ποτέ με τον παλιομοδίτικο τρόπο. Μπορεί να φοράει ένα ακριβό Balenciaga ή ένα φθηνό Zara, αλλά πάντα με τρόπο που να δηλώνει τη γνώση του στο αντικείμενο του στυλ. Μπορεί να είναι φοιτητής, επιχειρηματίας, μπαρίστας ή personal trainer. Δεν έχει ηλικία, αλλά συχνά κινείται μεταξύ 18-35. Δεν έχει απαραίτητα ταξική ταυτότητα -μπορεί να κατάγεται από αστικά ή λαϊκά στρώματα-, αλλά φροντίζει η εικόνα του να υποδηλώνει «άποψη». Tattoo και piercing, μινιμαλιστικό και χαλαρό στυλ με τη λατρεμένη σαγιονάρα Birkenstock και tote bag, υφασμάτινη τσάντα με κάποια ψαγμένη ατάκα από τραγούδι ή στάμπα συγκροτήματος ή το σήμα του Φεστιβάλ Αθηνών. «Τα ταγάρια είναι πλέον must και για τις κοπέλες και για τους άνδρες», μας επιβεβαιώνει ο Αγγελος που εργάζεται σε γνωστό μαγαζί του Μεταξουργείου.
Η επικράτηση του στυλιστικού ταιριάσματος (σαγιονάρα και υφασμάτινη τσάντα) είναι τόσο ευρέως διαδεδομένη, ώστε έχουν αυξηθεί κατακόρυφα οι πωλήσεις των brands που τα πωλούν στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η Birkenstock, που άλλαξε την εικόνα της και από μια «χίπικη» μάρκα παπουτσιών έγινε εκείνη της πολυτελούς χαλαρότητας μέσω μιας στρατηγικής που η ίδια η εταιρεία ονόμασε «Louisvuittonization», αύξησε την αξία της κατά 176,8 εκατ. δολάρια από το 2020 έως το 2022.
Οι φυλές των φασαίων
Δεν είναι ενιαία κοινωνική κατηγορία, αλλά έχουν κοινά χαρακτηριστικά
Οι φασαίοι και οι φασαίες κατασκευάζουν την εικόνα τους καθημερινά – στις πόζες, στα stories, στη μουσική που παίζουν, στα μέρη που επισκέπτονται. Το βασικό κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συνεχής προβολή του εαυτού τους. Οι περισσότεροι αγαπούν τη φύση, κάνουν μαθήματα παραδοσιακών χορών και ρεμπέτικου τραγουδιού, είναι πάντοτε ευγενικοί και έχουν μια άποψη για τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας.
Οι τύποι φασαίων:
– Ο γυμναστηριακός φασαίος: Τεράστια μπράτσα, στενό T-shirt, κούρεμα skin fade, μπουφάν puffer με γυαλιστερή υφή και γυαλιά ηλίου Oakley. Χρησιμοποιεί άφθονα αγγλικά στις φράσεις του («bro», «flexάρει», «παίζει να φάμε καμιά μπριζόλα;»), ενώ οι φωτογραφίες του είναι σχεδόν πάντα στον καθρέφτη του γυμναστηρίου.
– Ο urban minimal φασαίος: Μαυρόασπρο ντύσιμο, oversized φούτερ, ακριβά sneakers (τύπου Yeezy), γεωμετρικό κούρεμα, τσάντα crossbody. Φωτογραφίζεται με urban φόντο και ψευδαισθητική διάθεση «less is more», παρόλο που όλα πάνω του δείχνουν μελετημένα.
– Η φασαία του Instagram: Νύχια τέλεια, φίλτρα παντού, μακιγιάζ επαγγελματικό, ντύσιμο που παίζει ανάμεσα στο sexy και το αδιάφορα chic. Δείχνει lifestyle, όχι καθημερινότητα. Πατάει γερά πάνω στην εικόνα που θέλει να προβάλλει και ελέγχει το Instagram σαν CEO.
– Ο κυριλο-φασαίος και ο χιπο-φασαίος: Ιδια δομή, διαφορετικό περιτύλιγμα. Ο ένας το παίζει κοσμικός, τον τραβάνε η λάμψη, το name dropping και ό,τι πρωτανοίγει σε Κολωνάκι, Κηφισιά και Γλυφάδα. Τον περιφρονούν ως ξένο σώμα. Ο άλλος το παίζει μποέμ, λατρεύει το τσάμπα και ό,τι ανοίγει σε Κεραμεικό, Πετράλωνα, Κυψέλη – προτού γίνει στέκι, εννοείται. Δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν, απλά μισιούνται.
– Ο υπερ-φασαίος: Αλλάζει γειτονιά για να πάει σε μια πιο ψαγμένη λαϊκή. Τα δίνει όλα για ένα post, μια πόζα, ένα κάλεσμα και είναι πάντα έτοιμος να παρουσιαστεί όπου τον καλεί η «φάση» 365/7.
– Ο Ανα-φασαίος: Εξαφανίζεται μέσα Ιουνίου γιατί πολύ απλά ξεκαλοκαιριάζει στην Ανάφη.
Πέγκυ Μπαμπάθα, Περικλής Ματσούκης – protothema.gr
